GIỚI THIỆU VỀ DỰ ÁN

Đất đai là nguồn tài nguyên quý giá, giữ vai trò cốt lõi trong sự phát triển bền vững kinh tế - xã hội và an ninh lương thực quốc gia. Tuy nhiên, tại Việt Nam, hơn 11 triệu ha đất đã và đang chịu tác động nghiêm trọng của thoái hóa, trong đó có hơn 100 nghìn ha đất nông nghiệp thoái hóa nặng, 1,65 triệu ha thoái hóa trung bình và 3,3 triệu ha thoái hóa nhẹ (Tổng cục Quản lý đất đai, 2020). Thực trạng này đặt ra những thách thức to lớn, đòi hỏi sự quan tâm đặc biệt và hành động khẩn trương từ các cơ quan quản lý và toàn xã hội.

Nguyên nhân của thoái hóa đất ở Việt Nam xuất phát từ nhiều yếu tố phức tạp, bao gồm hoạt động thâm canh quá mức, lạm dụng hóa chất trong sản xuất nông nghiệp, cùng với tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu (BĐKH), công nghiệp hóa và đô thị hóa. Trong giai đoạn trước đây, ngành nông nghiệp phát triển chủ yếu theo chiều rộng, các chương trình và chiến lược tập trung đẩy mạnh sản xuất để gia tăng sản lượng nhằm đảm bảo an ninh lương thực và thúc đẩy xuất khẩu. Điều này dẫn đến việc thâm canh tăng vụ quá mức không có thời gian cho đất phục hồi, dẫn đến việc đất bị thoái hóa và tăng nguy cơ dịch bệnh và các hộ sản xuất phải sử dụng ngày càng nhiều phân bón và thuốc bảo vệ thực vật (BVTV). Sức khỏe đất của Việt Nam cũng đang bị đe dọa do tác động ngày càng tăng của BĐKH. Nhiệt độ tăng cao và lượng mưa thất thường gây xói mòn, mất độ ẩm và làm giảm hàm lượng dinh dưỡng trong đất. Hiện tượng thời tiết cực đoan như hạn hán, lũ lụt cũng phá vỡ cấu trúc đất, làm suy thoái hệ vi sinh vật có lợi. Ngoài ra, mực nước biển dâng cao khiến đất nhiễm mặn, ảnh hưởng đến năng suất cây trồng và đe dọa an ninh lương thực. Quá trình công nghiệp hóa và đô thị hóa cũng có những tác động tiêu cực không thể tránh khỏi đến sức khỏe đất tại Việt Nam. Việc mở rộng đô thị làm giảm diện tích đất nông nghiệp, đồng thời gia tăng tình trạng nén chặt đất, khiến khả năng thấm nước và trao đổi dinh dưỡng suy giảm. Hoạt động công nghiệp thải ra các chất ô nhiễm như kim loại nặng, hóa chất độc hại và rác thải, làm đất bị nhiễm độc, ảnh hưởng đến hệ vi sinh vật và khả năng canh tác.

Chính phủ Việt Nam đã triển khai nhiều nỗ lực để bảo vệ và phục hồi sức khỏe đất nhằm đảm bảo phát triển bền vững. Các chính sách như Luật Bảo vệ môi trường, chương trình giảm ô nhiễm đất và kế hoạch hành động quốc gia về chống sa mạc hóa đã được thực hiện. Chính phủ cũng khuyến khích mô hình nông nghiệp hữu cơ, sử dụng phân bón sinh học và hạn chế thuốc trừ sâu hóa học để cải thiện chất lượng đất. Bên cạnh đó, việc trồng rừng, bảo vệ đất rừng đầu nguồn và kiểm soát xói mòn đất tại các khu vực đồi núi cũng được đẩy mạnh. Ngày 11/10/2024, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (NN&PTNT) cũng đã ban hành Quyết định 3458/QĐ-BNN-BVTV năm 2024 phê duyệt “Đề án nâng cao sức khỏe đất và quản lý dinh dưỡng cây trồng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050”. Tuy nhiên, phạm vi đề án mới chỉ tập trung riêng cho ngành nông nghiệp, trong khi sức khỏe đất là vấn đề liên ngành, đòi hỏi sự phối hợp từ nhiều bộ, ngành và các bên liên quan.

Vì vậy, việc xây dựng một Chiến lược sức khỏe đất quốc gia đến 2030, tầm nhìn đến 2050 là vô cùng cần thiết để tạo cơ sở khoa học, pháp lý và thực tiễn cho việc quản lý, bảo vệ và cải thiện sức khỏe đất. Chiến lược này không chỉ nhằm ngăn chặn đà suy thoái mà còn hướng đến phát triển bền vững, đảm bảo sinh kế lâu dài cho người dân và bảo vệ môi trường sống, đồng thời góp phần vào sự thịnh vượng chung của quốc gia trong bối cảnh thách thức của biến đổi khí hậu và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng. Bên cạnh đó, cũng cần bản Kế hoạch hành động sức khỏe đất quốc gia với những giải pháp và phân công nhiệm vụ chi tiết cho các bên liên quan.

Với đề xuất của Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn nay là Bộ Nông nghiệp và môi trường, Dự án “Hỗ trợ xây dựng chiến lược và kế hoạch hành động về sức khỏe đất quốc gia” do Tổ chức Lương thực và  Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO) tài trợ và đồng thực hiện được phê duyệt tại QĐ 605/QĐ-BNN- HTQT ngày 27/02/2024.